By Chứng khoán phái sinh là gì? Khác thế nào với chứng khoán cơ sở
Chính thức đi vào hoạt động từ tháng 08/2017, sản phẩm Chứng khoán phái sinh đã có sự phát triển nhanh chóng, hỗ trợ nhà đầu tư sinh lợi nhuận. Tuy nhiên vẫn còn mới mẻ với đa phần nhà đầu tư F0. Vì vậy bài viết hôm nay Sharebox sẽ cùng nhà đầu tư tìm hiểu về sản phẩm chứng khoán phái sinh này nhé.
Nội dung
Chứng khoán phái sinh là gì?
Khoản 9 Điều 4 Luật chứng khoán 2019 định nghĩa như sau:
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn. Trong đó xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định, theo mức giá đã được xác định trong khoản thời gian hoặc vào ngày đã xác định trong tương lai.
Hiểu đơn giản, chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng. Trong đó giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai.
Ví dụ về chứng khoán phái sinh
A thỏa thuận mua gạo của B với điều kiện:
- Mua 10 tấn gạo với giá 25.000 vnđ/kg. Tổng số tiền phải trả là 250 triệu đồng
- Kỳ hạn hợp đồng là 02 tháng.
A đặt cọc trước 30 triệu, sau 02 tháng khi đến ngày giao dịch A phải trả nốt 220 triệu đồng tiền mua 10 tấn gạo. Đến ngày thỏa thuận thì giá Gạo tăng lên 30.000 đồng/kg (Giá 10 tấn gạo là 300 triệu vnđ).
Tuy nhiên, A chỉ phải trả cho B với mức giá là 25.000 đồng/kg như đã ký kết, tức tổng 10 tấn là 250 triệu đồng. Như vậy A đã kiếm được 50 triệu đồng từ việc mua hợp đồng tương lai với tài sản là Gạo.
Hoặc
Giá gạo hiện tại là 25.000 đồng/kg, A dự đoán 02 tháng sau giá gạo sẽ giảm xuống 20.000 đồng/kg.
A đi vay 10 tấn gạo với giá 25.000 đồng/kg (vay mượn qua hợp đồng chứ không phải vay tài sản thực)
Sau đó A thỏa thuận bán cho B 10 tấn gạo với giá 25.000 đồng/kg và thu được 250 triệu đồng từ việc bán Gạo.
Sau 02 tháng giá gạo giảm xuống 20.000 đồng/kg như dự đoán. A thu mua lại 10 tấn gạo để trả lại cho sàn giao dịch vì trước đã vay 10 tấn gạo.
Như vậy A đã có lãi 50 triệu từ việc phân tích đúng giá gạo giảm.
Đặc điểm chứng khoán phái sinh
- Chứng khoán phái sinh là công cụ gắn liền cùng đòn bẩy tài chính. Vì thế chứng khoán phái sinh mang tính chất chủ yếu là đầu tư vào sự biến động giá trị của tài sản, chứ không phải là sự đầu tư vào một loại tài sản thực tế.
- Chứng khoán phái sinh không xác nhận quyền sở hữu với tài sản cơ sở, mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong tương lai giữa hai bên tham gia hợp đồng.
- Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở, có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.
Chứng khoán phái sinh bao gồm những loại nào?
- Hợp đồng kỳ hạn: là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia để mua và bán một loại tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai, mức giá sẽ được xác định ngay trước thời điểm hiện tại.
- Hợp đồng tương lai: là hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán.
- Hợp đồng quyền chọn: người nắm giữ hợp đồng quyền chọn có quyền nhưng không có nghĩa vụ, mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm nhất định trong tương lai theo mức giá xác định trước. Người bán hợp đồng có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi người nắm giữ hợp đồng chọn thực hiện quyền. Hợp đồng quyền chọn bao gồm quyền chọn mua và quyền chọn bán.
- Hợp đồng hoán đổi: là một thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính trong tương lai. Hợp đồng sẽ quy định rõ thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán cụ thể.
Trong số các hợp đồng trên, thì hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được niêm yết và giao dịch trên thị trường Việt Nam. Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30) và Hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ (kỳ hạn 05 năm).
Các sản phẩm này được lựa chọn trước tiên do tính chất sản phẩm đơn giản, tài sản cơ sở đều là các công cụ có độ rủi ro thấp và có tính đại diện cao. Nguyên tắc giao dịch của Hợp đồng tương lai cũng không quá khác biệt so với giao dịch cổ phiếu trên thị trường cơ sở.
Phân biệt chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở
Có thể phân biệt chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở qua bảng sau:
| Chứng khoán phái sinh | Đặc điểm | Chứng khoán cơ sở |
| Thị trường Phái sinh, giao tương lai | Thị trường giao dịch | Thị trường giao ngay |
| Không giới hạn | Khối lượng phát hành/ niêm yết | Có giới hạn(phụ thuộc vào tổ chức phát hành) |
| Tham gia vị thế bán mà không cần có tài sản cơ sở | Bán khống chứng khoán | Bị cấm hoặc bị hạn chế tại một số thị trường |
| Một phần giá trị chứng khoán phái sinh. Người mua/ bán sử dụng ký quỹ, đặt cọc một phần giá trị tài sản nhằm đảm bảo nghĩa vụ thanh toán trong tương lai | Số tiền cần để giao dịch | Bằng tổng giá trị chứng khoán muốn mua. Đảm bảo có đủ tiền để mua tổng số chứng khoán cần mua |
| Một thời điểm nhất định trong tương lai | Thời điểm thanh toán/chuyển giao chứng khoán | Ngay sau khi giao dịch |
| – Ngày đầu tiên mã hợp đồng tương lai được niêm yết; – Mã hợp đồng tương lai được tự động niêm yết sau khi một mã cũ đáo hạn | Ngày giao dịch đầu tiên | Ngày đầu tiên chứng khoán cơ sở được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán. |
| Mỗi hợp đồng có nhiều mã giao dịch, mỗi mã giao dịch tương ứng với một tháng đáo hạn | Số mã giao dịch | Mỗi mã giao dịch tương ứng với một loại cổ phiếu/ trái phiếu/ chứng chỉ quỹ niêm yết |
| – Ngày cuối cùng mã hợp đồng tương lai có giá trị và được niêm yết – Sau ngày giao dịch cuối cùng của mã hợp đồng tương lai cũ, mã hợp đồng tương lai cũ được tự động hủy niêm yết và thay thế bằng mã hợp đồng tương lai có thời điểm đáo hạn mới. | Ngày giao dịch cuối cùng | Ngày trước khi chứng khoán cơ sở hủy niêm yết(tự nguyện hoặc bắt buộc) |
| Lãi/lỗ được xác định hằng ngày. Để tiếp tục nắm giữ vị thế, bắt buộc phải đạt mức ký quỹ duy trì. | Chu kỳ thanh toán | T+n: sau khi mua chứng khoán, nhà đầu tư chỉ có thể bán chứng khoán đó sau n ngày giao dịch |
| – Ít chuyển giao vật chất, nếu có thì chỉ diễn ra vào thời điểm thanh toán cuối cùng. – Đa phần thanh toán bằng tiền: chuyển giao giá trị chênh lệch. | Hình thức thanh toán | Chuyển giao vật chất: bên bán có nghĩa vụ giao chứng khoán để chuyển cho bên mua |
Kết luận
Trên đây là những thông tin cơ bản về chứng khoán phái sinh. là người mới tham gia hay đã có kinh nghiệm thì bạn cũng nên tìm hiểu kỹ và phân tích, để có quyết định đúng đắn khi tham gia vào sản phẩm này. Chúc các bạn luôn thành công.
